Decyzje, które podejmujemy dzisiaj, często opierają się na tym, jak pamiętamy podobne zdarzenia. Dla niektórych więc, wspomnienia o Covid-19 i lockdownach okażą się drobną niedogodnością, z kolei dla innych, wspomnienia zostaną zdominowane stratą ukochanych lub finansowymi trudnościami, pozostawiającymi blizny, które mogą wpływać na ich stosunek do pieniędzy i ryzyka na całe ich pozostałe życie.
Pamięć może być zawodna. Może ona nie odzwierciedlać naszych uczuć, gdy rzeczywiście przeżywamy dane zdarzenie. Ten rozdźwięk pomiędzy tym, co pamiętamy, a tym, czego doświadczamy może mieć skutki dla dokonywanych przez nas wyborów, zaczynając od naszych finansów, aż po to, jak pokierujemy życiem po lockdownie.
Zrozumienie procesów leżących u podstaw tego, w jaki sposób pamiętamy pomaga wyjaśnić, dlaczego nasza pamięć może być również niedokładna i dać wskazówki dla podejmowania lepszych decyzji.
Pamiętające i doświadczające ja.
Daniel Kahneman, psycholog, który w roku 2002 zdobył Nagrodę Nobla w dziedzinie ekonomii, ukuł terminy „pamiętające ja” i „doświadczające ja”. W swojej książce z roku 2011 pt. „Pułapki myślenia. O myśleniu szybkim i wolnym”, zdefiniował doświadczające ja, jako to, które odpowiada na pytanie „Czy teraz boli?”, a pamiętające ja, jak to, które odpowiada na pytanie „Jak było, ogólnie?”.
Kahneman przedstawił tę koncepcję wykorzystując różne scenariusze. W roku 1993, Kahneman z kolegami zaprojektował coś, co nazwał „sytuacją zimnej ręki”. Ochotnikom powiedziano, że wezmą udział w trzech badaniach. W ramach pierwszego, zanurzali jedną rękę w zimnej wodzie o temperaturze 14 stopni Celsjusza, co było umiarkowanie bolesne, przez 60 sekund, zanim podano im ciepły ręcznik. Ich ból był ciągły w trakcie zanurzenia, co rejestrowali używając wolnej ręki, operując strzałkami na klawiaturze. Siedem minut później, drugą rękę umieścili w tej samej, niekomfortowo zimnej wodzie, przez taki sam okres 60 sekund. Wówczas jednak zanurzenia nie zakończono, przez dodatkowe 30 sekund wlano wodę o cieplejszą tylko o jedne stopień, co sprawiło, że doświadczenie to było mniej bolesne dla ochotnika, lecz razem trwało 90 sekund. Po upływie kolejnych siedmiu minut, ochotnikom powiedziano, że trzecie badanie będą mogli sobie wybrać: albo ponawiając dłuższe, albo krótsze badanie.
W rezultacie 80% spośród uczestniczących w badaniu stwierdziło, że ból złagodniał pod koniec 90-sekundowego eksperymentu, wybierając ponownie tę dłuższą opcję, tym samym wystawiając się na niepotrzebny ból trwający 30 sekund. Można to wyjaśnić tym, że pamiętające ja zdominowało doświadczające ja.
Zasada peak-end i ignorowanie czasu trwania
Badania te stworzyły podstawę do twierdzenia przez Kahnemana i innych, że nasze wspomnienie zdarzeń jest zdominowane przez dwa aspekty.
Pierwszy, nasza pamięć jest zdominowana przez najbardziej intensywne okresy doświadczenia oraz to jak doświadczenie się zakończyło. Proces ten określa się jako zasadę peak-end.
Drugi, ponieważ szczyt (peak) i zakończenie (end) dominują pamięć, czas trwania doświadczenia – niezależnie od tego, czy jego trwanie było przyjemne, czy nieprzyjemne – przeważnie ulega zapomnieniu. Badacze nazwali go ignorowaniem czasu trwania.
To, że nasza pamięć może nie odzwierciedlać doświadczenia może być ważne, ponieważ wykazujemy skłonność do działania na jej podstawie. „Doświadczające ja nie ma głosu” – pisze Kahneman. „Pamiętające ja jest czymś złym, lecz jest ono tym, co pamięta wynik i zarządza tym, czego uczymy się w naszym życiu oraz tym, co podejmuje decyzje”.
Kwestionowanie pamięci
Cel tego badania został pierwotnie określony, jako służący zakwestionowaniu tego, czy ludzie zachowują się w sposób, jaki wiele ówczesnych modeli ekonomicznych sugerowało. Modele te często zakładały, że ludzie podejmują decyzje, które maksymalizują ich przyjemności (technicznie nazwane użytecznością). Jednakże, eksperymenty wskazywały na ignorowanie czasu trwania, co podważało zasadę maksymalizacji użyteczności.
Dyskusja ta może wydawać się bardzo oddalona od codziennego życia. Nic bardziej odległego od prawdy.
Jedna lekcja, jaką wyciągamy z zawodnej pamięci, to fakt, że może opłacać się uważnie rozważyć porady innych.
Wyobraź sobie, że zastanawiasz się nad zmianą kariery zawodowej. Masz smykałkę do wypieków, a Twój przyjaciel, który w pewnym sensie jest odnoszącym sukcesy właścicielem kilku lokalnych cukierni, opowiada o tym, jaki był podekscytowany, gdy otwierał pierwszą z nich. Dodatkowo opowiada, w jaki sposób jego firma rozwinęła się, osiągając sukces, dzięki czemu osiąga teraz pokaźne dochody, co może być wystarczające, aby przekonać Cię, żeby wybrać podobną ścieżkę kariery. Ten przyjaciel może jednak zapomnieć o przypadkach, w których firma prawie bankrutowała. Albo ile czasu spędzili, zanim odnieśli sukces. Twój przyjaciel może nie wprowadzać w błąd, jednak kopanie głębiej i poproszenie przyjaciela o więcej szczegółów może dostarczyć dokładniejszego obrazu tego, czy naprawdę jesteś ciastkarzem.
Innym sposobem rozważenia tego jest myślenie o wynikach dwóch inwestycji w okresie 12 miesięcy. Powiedzmy, że oba kończą rok z takim samym zwrotem 5%. Ale potem porównaj ich wyniki w ciągu roku. Jeden fundusz mógł rollercoasterem, by pod koniec osiągnąć dobry wynki. Fundusz drugi był bardziej stabilny i przyniósł taki sam zwrot 5%.
Specjaliści od inwestycji starają się unikać możliwego błędu poznawczego polegającego na zapamiętywaniu tylko ostatecznych wyników obu funduszy poprzez obliczenia łączące ryzyko i niepewność. W ten sposób profesjonaliści mają nadzieję na podejmowanie lepszych decyzji. Osoby nieprofesjonalne mogą potrzebować głębiej sięgnąć, aby znaleźć odpowiednie dane i zrozumieć matematykę.
Pamiętając Covid
Nikt nie wie, jak i kiedy zakończy się Covid-19 i locdawny. Dla niektórych może się to okazać niewielką niedogodnością, która ustąpi po znalezieniu szczepionki. Dla innych ich wspomnienia mogą być zdominowane przez utratę ukochanej osoby lub trudności finansowe, jakie napotykają, gdy aktywność wraca do normy. Pamięć jednej osoby o pandemii prawdopodobnie różni się od pamięci innej osoby. Jest więcej niż prawdopodobne, że wiele osób przechodzi obecnie znaczące zmiany w swoim życiu. Dla niektórych może to pozostawić blizny, które wpłyną na ich stosunek do pieniędzy i ryzyka do końca życia.
Materiał źródłowy: Unreliable memories: How people remember Covid-19 will differ
Author
Ian Bright
ING Research Managing Director
Co powinieneś wiedzieć?