Wydawanie dodatkowych pieniędzy może dawać frajdę, niezależnie od tego, czy taka dodatkowa gotówka pochodzi z wygranej na loterii czy z rządowego pakietu stymulacyjnego.
Dzień na wyścigach
Wyobraź sobie taki scenariusz. Dwie przyjaciółki wybierają się na wyścigi konne. Żadna z nich nie jest zagorzałą fanką wyścigów konnych, ani nie ma szczególnej wiedzy na temat obstawiania zakładów na wyścigach konnych. To ma być po prostu przyjemny dzień poza domem.
Zbliża się ostatni wyścig dnia. Pierwszej z nich tego dnia dopisywało szczęście. Wygrała 100 euro, co stanowiło dla niej konkretną kwotę. W ostatnim wyścigu ma okazję obstawić kolejny zakład lub odebrać wygraną i wrócić do domu. Dla zabawy postanawia postawić 100 euro na swojego faworyta. Przy wyrównanych szansach wynoszących 1/5 może wygrać 20 euro, ryzykując utratą 100 euro, które już ma. Łatwo przyszło, łatwo poszło!
Jej przyjaciółka nie miała tyle szczęścia. Przegrała 100 euro, co również jest dla niej konkretna kwotą. W ostatnim wyścigu może dać sobie spokój lub obstawić nowy zakład. Postanawia obstawiać, chcąc się odkuć. W tym celu obstawia 20 euro na konia z niewielkimi szansami wynoszącymi 5-1 w nadziei na odrobienie strat. Lepszy lew niż owca.
Dopóki nie zostanie ogłoszony wynik ostatniego wyścigu, nikt nie wie, jak będą wyglądać finanse obu przyjaciółek. Ale nawet przed ostatnim wyścigiem jest jasne, że w ostatecznym rozrachunku obie podejmują bardzo różne decyzje.
Łatwo przyszło – łatwo poszło i wychodzenie na zero
Pierwsza przyjaciółka znalazła się w szczęśliwym położeniu. Dzięki swojej wcześniejszej dobrej passie, może obstawić zakład o niskim ryzyku i zakończyć dzień wracając do punktu wyjścia.
Druga przyjaciółka nie ma tyle szczęścia. Jest zestresowana. Utrata 100 euro może oznaczać konieczność rezygnacji z kilku wieczornych wypadów zaplanowanych na najbliższe dwa tygodnie. Podejmuje więc duże ryzyko.
Ta różnica w zachowaniu przedstawiona na przykładzie dwóch przyjaciółek stała się podstawą artykułu Richarda Thalera i Erica Johnsona z 1990 roku pt. „Gambling with the House Money and Trying to Break Even: The Effects of Past Outcomes on Risky Choices”.
Termin „łatwo przyszło – łatwo poszło” pochodzi z żargonu hazardowego, gdzie o wygranej często mówi się, że pochodzi ona nie ze środków własnych, a z wcześniejszych wygranych.
W naszym przykładzie, przyjaciółka, której dopisywało szczęście pokazuje efekt „łatwo przyszło – łatwo poszło”. Pechowa przyjaciółka pokazuje efekt podejmowania większego ryzyka w nadziei na wyjście na zero, odnotowany w tytule artykułu.
Brak racjonalności
Thaler i Johnson poczuli potrzebę przeprowadzenia serii eksperymentów i napisania artykułu, który pomoże wyjaśnić zachowanie tych dwóch przyjaciółek, ponieważ ich działania zakwestionowały sposób, w jaki niektórzy ekonomiści myśleli o podejmowaniu decyzji finansowych przez ludzi. Na szczególną uwagę zasługują dwa wysnute w artykule spostrzeżenia.
Po pierwsze, niektóre wyjaśnienia dotyczące tego, jak ludzie podejmują decyzje, argumentują, że nie powinno mieć znaczenia, skąd pochodzą pieniądze. Pieniądze to pieniądze. Techniczny termin brzmi: „pieniądz jest zamienny”. Innymi słowy, wszystkie pieniądze są identyczne i wymienne. Nie powinno mieć znaczenia, czy ciężko na nie zapracowaliśmy, czy też pochodzą z wygranej. Zachowanie przyjaciółki, której sprzyjał los, sugeruje jednak, że traktuje swoje wygrane – łatwo przyszło – łatwo poszło – inaczej niż te, które kupiła na tor. Postawa „łatwo przyszło – łatwo poszło” pokazuje szczególną formę księgowania umysłowego. W swojej książce „Misbehaving” z 2015 roku Thaler zawarł krótki rozdział poświęcony postawie łatwo przyszło – łatwo poszło, zatytułowany księgowanie umysłowe.
Po drugie, niektóre sposoby wyjaśniania, w jaki sposób zachowują się ludzie, zakładają, że ważą oni ryzyko i korzyści, a następnie wybierają opcję, która ma największe szanse na uszczęśliwienie ich. Niektórzy mogą twierdzić, że przyjaciółka, która nie miała szczęścia, robi to podświadomie. Inni powiedzieliby, że jest to mało prawdopodobne i sugerowaliby, że emocje i doświadczenie z przeszłości wpływają na decyzję tej przyjaciółki.
Decyzje podjęte przez obie przyjaciółki popierają również ideę stojącą za teorią perspektywy – że ludzie unikają ryzyka, gdy są w pozycji zysku, ale podejmują ryzyko, gdy są w pozycji straty.
Innym spostrzeżeniem może być, że pechowa przyjaciółka zachowuje się irracjonalnie. Jednak równie trafne jest rozszerzenie tej obserwacji na przyjaciółkę, której dopisało szczęście. To 100 euro mogło sfinansować wspaniałą zabawę w ciągu najbliższych dwóch tygodni.
Z toru wyścigowego do prawdziwego życia
Możesz nie bawić się w hazard, i przez to uważać, że efekt „łatwo przyszło – łatwo poszło” i wychodzenia na zero ciebie nie dotyczy. Jednak zasady stojące za tymi efektami wpływają na nas wszystkich.
Richard Thaler pisze: „Kiedy rozpozna się efekt „łatwo przyszło – łatwo poszło” i wychodzenia na zero, łatwo go zauważyć w codziennym życiu. Zdarza się to zawsze, gdy istnieją dwa istotne punkty odniesienia, na przykład miejsce, z którego zaczynałeś i gdzie jesteś teraz”. Efekt „łatwo przyszło – łatwo poszło” przyczynia się do powstawania baniek na rynkach finansowych i odegrał kluczową rolę w globalnym kryzysie finansowym – jak wyjaśnia to klip z udziałem międzynarodowej gwiazdy popu Seleny Gomez i Richarda Thalera z filmu Big Short.
Innym przykładem są decyzje podejmowane przez menedżerów biznesowych o zatwierdzeniu inwestycji. Jeśli poprzednia inwestycja przyniosła rozczarowanie, kolejny proponowany pomysł może zostać odrzucony, nawet jeśli dobrze rokuje. Stwierdzono również, że zarządzający funduszami mają tendencję do podejmowania większego ryzyka, jeśli w ostatnim kwartale roku pozostają w tyle za swoim benchmarkiem.
Te przykłady mogą wydawać się dalekie od codziennego życia. Można jednak twierdzić, że osoba, która odrzuca rozsądną ofertę kupna swojego domu, gdy ceny nieruchomości spadają, ponieważ oferta ta jest niższa niż cena zapłacona przy pierwszym zakupie, wykazuje efekt wychodzenia na zero. Podobnie, osoba, która otrzymuje nieoczekiwany zwrot podatku i szasta nim na prawo i lewo, może stanowić przykład efektu „łatwo przyszło – łatwo poszło”. Pakiety stymulacyjne COVID-19 – takie jak program „Eat Out to Help Out” rządu brytyjskiego – mogą zachęcać do wydawania pieniędzy w sposób, który w przeciwnym razie nie byłby możliwy. To łatwe pieniądze, więc czemu ich nie wydać?
Ostatni wyścig
Ale wróćmy na tor wyścigowy do naszych przyjaciółek. Pechowej przyjaciółce dopisało szczęście. Jej koń wygrywa wyścig. Ale to oznacza, że przyjaciółka, która miała wcześniej szczęście, teraz ma pecha. Obie wracają do domu, będąc w punkcie wyjścia. Którą z nich wolałbyś być? Istnieje na to behawioralna odpowiedź – reguła peak-end. Ale więcej o tym później…
Materiał źródłowy: “House money: all of the thrill with none of the stress”
Autor
Ian Bright
(ING Research Managing Director)
Co powinieneś wiedzieć?