Zdjęcia pustych półek w supermarketach, gdzie zazwyczaj nie brakuje papieru toaletowego, to jeden z uderzających obrazów związanych z pandemią Covid-19. Niektórzy uważają to za panikę zakupową i zachowanie nieracjonalne. Nie wydaje się, aby ta choroba wymagała jakiegoś szczególnego wykorzystania tego papieru.
Ale jeśli weźmiemy pod uwagę eksperyment z mrówkami i eksperyment z wyborem przebojów w muzyce pop, to można lepiej zorientować się, w jaki sposób ludzie podejmują indywidualne decyzje w grupach. Na zachowanie indywidualne wpływ wywierają decyzje innych. W związku z tym, zachowanie danej osoby i grupy złożonej z poszczególnych osób może zmienić się szybko i w sposób niespodziewany.
Mrówki
Przyjrzyjmy się mrowisku. Umieść dwa kopce z tą samą ilością pokarmu w takiej samej odległości od wejścia do mrowiska, a następnie obserwuj, jak mrówki maszerują do jednego lub drugiego kopca. Pokarm wynoszony przez mrówki jest uzupełniany, aby w każdym kopcu była ta sama ilość. Oczekiwalibyśmy, że mrówki nie mają preferencji wobec żadnego kopca. Podział 50:50 w ruchu mrówek wydawałby się racjonalny.
Ale tak się nie dzieje. Większość mrówek rusza w kierunku jednego kopca. Mrówki porozumiewają się ze sobą za pomocą wydzieliny chemicznej. Doświadczenie jednej mrówki w znajdowaniu pokarmu ma wpływ na decyzję innych mrówek. Jednak jest pewna niewielka liczba buntowników, które ruszają do drugiego kopca. Powoli buntowników przybywa. Wtedy, nieoczekiwanie, ruch zmieni się gwałtownie na korzyść drugiego kopca.
Pamiętaj, oba kopce są uzupełniane, aby były jednakowo atrakcyjne. Wydaje się, że nie ma żadnego powodu dla nagłej zmiany zachowania. W dłuższych okresach, ruch mrówek skoncentruje się na jednym kopcu i szybko przeniesie się na drugi.
Ich zachowanie zmienia się i bez widocznej przyczyny. Jest to klasyczny eksperyment opracowany przez Paula Ormeroda w książce Butterfly Economics z roku 1998. Służy jako podstawa do wyjaśnienia, w jaki sposób na decyzje poszczególnych osób wpływ wywiera grupa, której są częścią. Kapryśne zachowanie mrówek jest wykorzystywane przez Ormeroda do wyjaśnienia, dlaczego trudno jest kontrolować przestępczość, rozwody i tworzenie się rodzin oraz intencje wyborcze partii politycznych.
Ormerod twierdzi, że w każdym przypadku zachowanie społeczeństwa szybko może zmienić się z praworządnego na przestępcze, od wspierania długoletnich małżeństw do wysokich wskaźników rozwodów oraz od popierania jednej partii politycznej na rzecz innej. Korzystając z diagramów pokazujących w jaki sposób niektóre czynniki mogą wywierać na siebie wzajemny wpływ, dominujące zachowanie może szybko zmienić się z jednego stanu (np. praworządność) na inny (przestępczość). A tak naprawdę, grupa może być w jednym z tych dwóch stanów przy założeniu tej samej wartości każdego czynnika. Na przykład, społeczeństwo może być praworządne lub przestępcze nawet przy tym samym poziomie dochodów. Nie ma prostej liniowej zależności między dochodem a przestępczością. Ta zależność jest złożona. Nie jest liniowa i może nagle przekształcić się z jednego stanu w drugi – tak jak mrówki przenoszą się od jednego kopca do drugiego. Aby zrozumieć, jaki jest związek z papierem toaletowym, musimy przyjrzeć się muzyce pop.
Muzyka
Kolejny klasyczny eksperyment badający, jak ludzie podejmują decyzje w grupach, został opublikowany w 2006 roku przez Matthew Salganika, Petera Sheridana Doddsa i Duncana Wattsa w czasopiśmie Science. Autorzy zastanawiali się, dlaczego hity muzyki pop są popularne w porównaniu do piosenek, które nie stały się hitami, a zostały uznane za tak samo dobre. I trudno jest przewidzieć, która piosenka zostanie hitem. Dominacja hitu i jednoczesna nieprzewidywalność wydają się być w sprzeczności.
Autorzy przygotowali eksperyment, gdzie poproszono uczestników o wybór ulubionej piosenki z listy piosenek, których prawdopodobnie wcześniej nie słyszeli. Następnie mogli pobrać piosenkę, którą wybrali jako najlepszą. Niektórym uczestnikom nie przekazano żadnych wskazówek. Innym pokazano, ile razy każda piosenka była już pobierana.
Osoby ze wskazówkami były skłonne faworyzować jedna konkretną piosenkę z listy. Osoby bez wskazówek miały raczej szerszy rozrzut wyborów. Ponadto trudniej było przewidzieć, czy dana piosenka zostanie wybrana przez grupy, które zostały poproszone o podanie informacji o pobranych plikach przez innych. Dla jasności, najlepsze piosenki rzadko miały słabe wyniki, a najgorsze piosenki rzadko miały dobre wyniki.
Autorzy twierdzą, że eksperyment pokazuje, iż „eksperci nie potrafią przewidzieć sukcesu nie dlatego, że są niekompetentni lub nie mają informacji i preferencjach innych ludzi, ale dlatego, że kiedy indywidualne decyzje podlegają wpływom społecznym, rynki nie agregują wcześniejszych indywidualnych preferencji w sposób prosty. W takim świecie, istnieją wewnętrzne ograniczenia co do przewidywalności wyników, niezależnie od posiadanych umiejętności czy informacji.”
Aby zrozumieć związek z papierem toaletowym, połączmy eksperyment z mrówkami z tym eksperymentem.
Mrówcza muzyka
Jeśli grupa ludzi może szybko przechodzić z jednego stanu do drugiego, a także na dominację jednej opinii może mieć wpływ znajomość decyzji innych, to dlaczego społeczeństwo nie może szybko przejść od nie przejmowania się dostępnością papieru toaletowego do paniki zakupowej? Widzisz, że półka z papierem toaletowym się opróżnia, a potem słyszysz, że inni kupują więcej niż zwykle. Nagle, wszyscy chcą kupić papier toaletowy. Podobnie jak w eksperymencie muzycznym, na twoją indywidualną decyzję o zakupie papieru toaletowego ma wpływ informacja o tym, co robią inni. I podobnie jak w eksperymencie z mrówkami, nie ma spokojnego przejścia od mnóstwa papieru toaletowego do braku papieru toaletowego. Zachowania zmieniają się szybko. Zachowanie może być zmienne.
Panika zakupowa nie jest irracjonalna. Jest funkcją sposobu podejmowania decyzji w grupach. Samo dostarczenie większej ilości papieru toaletowego może nie rozwiązać paniki. Rynek papieru toaletowego załamał się. Konieczne mogą być inne rozwiązania. Reglamentacja sprzedaży. Zawstydzanie pazernych. Uspokajające słowa ze strony zaufanych autorytetów. Każdy z tych sposobów może mieć wpływ na zmianę popytu na papier toaletowy.
Łatwo jest określać ludzi, jako kierujących się instynktem stadnym. Sprawa jest bardziej złożona. Podoba im się mrówcza muzyka.
Źródło: “Ants, music and toilet paper: A group behaviour explanation of panic buying”
Autor:
Ian Bright
(ING Research Managing Director)
Co powinieneś wiedzieć?