Polski system emerytalny a dzietność

Polski system emerytalny a dzietność

Emerytura jest to świadczenie pieniężne mające służyć, jako zabezpieczenie bytu na starsze lata dla osób w odpowiednim do tego wieku. W Polsce system emerytalny opiera się głównie o ustawie z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. Antykoncepcja według definicji portalu medycznego medterms.com jest to zbiór metod lub środków służących zapobieganiu ciąży. Polski system emerytalny bez wątpienia mieści się w powyższej definicji. W tym artykule przedstawimy wpływ poszczególnych filarów polskiego systemu emerytalnego na dzietność.

System emerytalny

Obecnie Polski system emerytalny składa się z 3 filarów. I filar oparty jest o FUS zarządzany przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych. Filar ten jest obowiązkowy i trafia na niego 16,6% bądź 19,52% wynagrodzenia brutto, w zależności czy jesteśmy uczestnikami OFE czy też nie. II filar jest oparty o OFE zarządzane przez Towarzystwa Funduszy Emerytalnych. Filar ten jest dobrowolny (przed 2013 obowiązkowy) i trafia na niego 0% lub 2,92% wynagrodzenia brutto. III filar jest całkowicie dobrowolny i oparty jest głównie o IKE (Indywidualne Konta Emerytalne), IKZE (Indywidualne Konta Zabezpieczenia Emerytalnego) oraz PPE (Pracownicze Programy Emerytalne).

Przed kilkudziesięcioma laty system emerytalny w Polsce (jak i innych krajach na świecie) wyglądał zupełnie inaczej. System emerytalny oparty był o dzieci. Można wyróżnić tutaj dwa podstawowe warianty. Pierwszy, w którym dzieci otrzymywały od rodziców utrzymanie w początkowym okresie życia, a później wspólnie partycypowały w utrzymaniu rodziców w okresie, gdy Ci nie byli w stanie pracować. Drugi, opierał się na przekazaniu głównej części majątku (gospodarstwa) jednemu z dzieci w zamian za utrzymanie. Rzadziej na ziemiach polskich dochodziło do równego dzielenia majątku pomiędzy wszystkie dzieci, ze względu na niechęć do dzielenia gospodarstwa. Niezależnie od wariantu systemu obowiązującego w XIX głównym elementem, była konieczność posiadania dzieci.

I filar emerytalny

Składki na I filar emerytalny powodują, że odbiera się jedną z głównych motywacji do posiadania dzieci. W XIX wieku los osób starszych, które nie posiadały potomstwa był srogi. Osoby w podeszłym wieku niemogące już pracować, nie były w stanie się utrzymać i w związku z tym musiały sprzedawać majątek lub żyć w nędzy. Sprzedane majątki przechodziły w ręce rodzin, które miały tradycje posiadania licznego potomstwa. Jeżeli majątek nie wystarczał, starsze osoby spędzały ostatnie lata życia w nędzy. Istniał więc silny bodziec motywacyjny do posiadania dzieci. Obecnie istnieje mniejsza presja na pracujących w związku z faktem, że Państwo myśli za nich i osoby, które nie posiadają potomstwa również są w stanie żyć na bardzo wysokim poziomie po przejściu na emeryturę. Funkcje emerytalne od dzieci przejęło Państwo.

Dodatkowo warto zwrócić uwagę na fakt, że wychowywanie i utrzymanie dzieci jest bardzo kosztowane. Młodzi ludzie oddając blisko 1/5 pensji brutto na system emerytalny pozbawiani są pieniędzy, które są niezbędne na utrzymanie dziecka. Zmniejszenie siły nabywczej młodych rodziców powoduje, że nie stać ich na większą liczbę dzieci, co skutecznie zniechęca do posiadania większej rodziny. Powoduje to, że koszty związane z wychowaniem dzieci zostają poniesione przez osoby posiadające dzieci, natomiast zyski w postaci emerytur wypłacane mogą być ludziom, którzy dzieci nie mają. Jest to sytuacja patologiczna, w której za pracę jednej grupy wynagradzana jest inna grupa.

II filar emerytalny

Drugi filar emerytalny w mniejszym stopniu ma działanie antykoncepcyjne ze względu stosunkowo niewielki procent dochodów, który zostaje przekazany na ten filar. Początkowo ten system nie zniechęcał do posiadania potomstwa w takim stopniu jak system w I filarze. Środki z OFE miały być dziedziczone, jest to więc pewnego rodzaju motywacja dla dzieci do opieki nad rodzicami w zamian za środki odziedziczone w systemie emerytalnym. Jednak skala tej motywacji była znikoma. Obecnie sposób dziedziczenia w tym filarze został tak zmieniony, że w swojej budowie przypomina I filar i motywacja zanikła zupełnie. Dodatkowo coraz głośniej mówi się o likwidacji OFE i przekazaniu środków na I filar emerytalny.

II filar podobnie jak pierwszy jest przymusowy. Powoduje odpływ kapitału od potencjalnych rodziców w stronę rynku kapitałowego. Powoduje to, że rodzice mają mniej pieniędzy, aby zainwestować w rozwój swoich dzieci i w liczniejsze potomstwo. Z tego też powodu również (tak jak I filar) odbiera możliwość inwestowania w dzieci. Podobna konstrukcję i efekt będzie miał zaprezentowany niedawno  Pracowniczy Plan Kapitałowy.

III filar emerytalny

Trzeci filar emerytalny opiera się na dobrowolnych składkach pracowników. Mimo swojej dobrowolności również wykazuje niewielkie działanie antykoncepcyjne. Zachęty podatkowe powodują, że oszczędzanie na rynku kapitałowym staje się konkurencyjne do oszczędzania w przyszłość dzieci. Im wyższe zachęty podatkowe tym mniejsza skłonność do posiadania potomstwa. Z uwagi jednak na ulgi podatkowe, które występują także w przypadku posiadania dzieci oraz program 500+ można uznać, że filar ten ma znikomy wpływ na dzietność. Jest to obecnie najzdrowsza część systemu emerytalnego, nieingerująca w przyrost naturalny.

Warto zwrócić uwagę, że koncepcja tego filaru funkcjonowała jeszcze przed powstaniem polskiego systemu emerytalnego. W XIX wieku również istniały giełdy gdzie można było zainwestować nadwyżki finansowe. Jednak nie wpływało to znacząco na dzietność krajów europejskich, która w XIX wieku była zbliżona do dzietności w poprzednich wiekach. Jednak wtedy nie obowiązywał system zachęt podatkowych do oszczędzania w tym filarze. Obecnie w tym systemie emerytalnym poprzez IKE i IKZE oszczędzają osoby o ponadprzeciętnych dochodach, tak więc można oczekiwać, że osoby o wyższych dochodach powinny mieć mniejszą liczbę dzieci niż osoby o niższych dochodach.

Podsumowanie

Obowiązujący w Polsce III filarowy system zabezpieczenia emerytalnego, doskonale sprawdza się, jako środek antykoncepcyjny, czyli zapobiegający powstawaniu ciąży. Elementem wpierającym system jest podatek od spadków. W systemach, w których obowiązuje podatek od spadków bardziej opłacalne jest wyzbycie się większości majątku przed śmiercią, ze względu na konieczność zapłaty podatku. Jest to kolejna motywacja mająca na celu zniechęcenie do posiadania potomstwa. Dzieci, które otrzymają mniejszy spadek są ekonomicznie mniej zmotywowane do utrzymania rodziców. Mając powyższe na uwadze rodzice nie będą skłonni inwestować w potomstwo tylko na rynku kapitałowym, wyzbywając się całego majątku przed śmiercią.

Obecny system emerytalny, podobnie do obowiązującego w poprzednich wiekach, także bazuje na dzieciach. W obecnym systemie nie ma jednak czynnika motywującego do posiadania potomstwa, który obowiązywał chociażby w XIX wieku. Z tego też powodu liczba ludności w krajach, w których wprowadzono powszechny system emerytalny, systematycznie spada. To z kolei powoduje, że system emerytalny jest niewydolny. Aby w systemie nie zabrakło pieniędzy potrzebne są podwyżki składek emerytalnych. Te z kolei spowodują, że poziom dzietności kobiet spadnie jeszcze bardziej. Ten samonapędzający się cykl, spowoduje w konsekwencji upadek systemu i powrót do tradycyjnego systemu, który obowiązywał w poprzednich wiekach.

Aby system emerytalny nie wpływał na dzietność można podjąć kilka działań. Przede wszystkim zwiększyć rolę III filara kosztem I filara emerytalnego. Ponadto, biorąc pod uwagę starzenie się społeczeństwa można w taki sposób przemodelować system, aby premiował osoby posiadające dzieci np. uzależniając wiek emerytalny od liczby posiadanych dzieci. Alternatywą pozostaje powrót do systemu obowiązującego w poprzednich wiekach lub ciągła niewydolność i upadek obecnego systemu emerytalnego.